Distinções primordiais entre Canto e Fala a partir de Aristóxeno de Tarento

Autores

  • Paulo Eduardo de Barros Veiga Universidade de São Paulo
  • Rubens Russomanno Ricciardi Universidade de São Paulo

DOI:

https://doi.org/10.33871/23179937.2021.9.1.3

Palavras-chave:

Epistemologia, Teoria musical grega, Prosódia, Canto e Fala, Aristóxeno de Tarento,

Resumo

Com base nos tratados musicais de Aristóxeno de Tarento (século IV a. C.), o músico primordial, procura-se compreender como se operacionaliza semanticamente a distinção entre canto e fala, após uma revisão inevitável sobre ritmo, métrica e prosódia. Sobre esses conceitos, procura-se propor uma triagem epistemológica, considerando a música, a poesia e a dança. Do contrário, suscitam-se equí­vocos semânticos cuja consequência mais nociva seja o esquecimento da poí­Ä“sis (ποίησις). Note-se que Aristóxeno estabelece uma teoria inteiramente preocupada com a episteme musical. Essas discussões de teor filosófico-epistemológico desdobram-se a partir do escopo central, qual seja, a diferença entre canto e fala. O ensejo permite comentar também sobre a distinção entre vogais longas e breves na concepção tanto da prosódia das lí­nguas antigas, com destaque ao latim, quanto da prosódia musical, com extensão às lí­nguas modernas, contribuindo, dessa forma, com o ofí­cio do compositor.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Biografia do Autor

Paulo Eduardo de Barros Veiga, Universidade de São Paulo

Paulo Eduardo de Barros Veiga é pós-doutorando pela Faculdade de Filosofia, Ciências e Letras de Ribeirão Preto, Depar-tamento de música, sob supervisão do Prof. Dr. Rubens Russomanno Ricciardi. Recebe apoio da Fundação de Amparo í  Pesquisa do Estado de São Paulo (FAPESP), sob processo de número 2018/01418-2. É membro do Núcleo de Pesquisa em Ciências da Performance em Música (NAP-CIPEM) e do Grupo Linceu – Visões da Antiguidade Clássica. Além de violinista da USP Filarmônica e da Oficina Experimental, tem Mestrado e Doutorado em Estudos Literários, voltando-se í  literatura clássica, pela Universidade Estadual Paulista, Faculdade de Ciências e Letras de Araraquara. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-1250-8237

Rubens Russomanno Ricciardi, Universidade de São Paulo

Rubens Russomanno Ricciardi é professor titular do Departamento de Música da FFCLRP-USP, compositor, maestro, pianista e musicólogo. Graduado pela ECA-USP, com especialização em Musicologia pela Universidade Humboldt de Berlim, sua carreira contempla Mestrado, Doutorado e Livre-docência, além de concurso para Professor titular, pela ECA-USP. É fundador do Curso de Música da FFCLRP-USP, do Ensemble Mentemanuque, da USP Filarmônica e do NAP-CIPEM. Também é professor responsável pelo Festival Música Nova "Gilberto Mendes", pelo Projeto USP Música-Criança e pelas séries Concertos USP/São Carlos e Concertos USP/Theatro Pedro II. Suas composições têm sido apresen-tadas em centros musicais no Brasil, na América do Norte e na Europa. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6895-2177

Referências

ADORNO, Theodor W.; HORKHEIMER, Max. Dialektik der Aufklärung. Frankfurt: Fischer, 1969 [1944, 1ª ed. 1947].

ANDRADE, Mário de. Pequena história da música. Rio de Janeiro: Nova Fronteira, 2015.

ARISTOTELES et al. [Euclides, Nicomachus, Bacchius, Gaudentius, Alypius]. Musici scriptores Graeci. Recognovit prooemis et indice instruxit Carolus Janus. Lipsiae: Teubner, 1895.

ARISTÓTELES. Retórica. Tradução de Manuel Alexandre Júnior, Paulo Farmhouse Alberto e Abel do Nascimento Pena. São Paulo: WMF Martins Fontes, 2012.

ARISTOXENOS von Tarent. Melik und Rhythmik des Classischen Hellenenthums. II Band. Berichtigter Originaltext mit Prolegomena von R. Westphal. Herausgegeben von F. Saran. Leipzig: Ambr. Abel, 1883.

ARISTOXENOS. ΑÏιστοξνου ΑÏμονικων τα Σοzομενα (Die harmonischen Fragmente des Aristoxenus). Herausgegeben von Paul Marquard. Berlin: Weidmannsche Buchhandlung, 1868.

ARISTOXENUS [ἈÏιστόξενος]. ΑÏιστοξενου ΑÏμονικα Στοιχεια [Aristoxenoy Armonika Stoikheia]. The Harmonics of Aristoxenus. Edited with translation notes, introduction and index of words by Henry S. Macran. Oxford: Clarendon Press, 1902.

ARISTOXENUS. Aristoxenus Elementa Rhythmica: the Fragments of Book II and the additional evidence for Aristoxenean rhythmic theory. Edited by Lionel Pearson. Oxford: Clarendon Press, 1990.

BAUMGARTEN, Alexander Gottlieb. Theoretische Ästhetik. [aus d. Aesthetica]. Hamburg: Meiner, 1983 [1750/58].

CíCERON. Tusculanes. Traduit par Jules Humbert; texte établi par G. Fohlen. Tome I, Livres I-II. Paris: Les Belles Lettres, 1930.

GARLANDIA, Johannis de. De Musica mensurabili. In: COUSSEMAKER, E. de. Scriptorum de Musica Medii Aevi: novam seriem a gerbertina alteram. Tomus I. Parisiis: A. Durand [Typis Lefebvre-Ducrocq.], 1864. Disponí­vel em: https://books.google.com.br/books?id=e1dUFtPT1m4C&printsec=frontcover&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false. Acesso em: 09 set. 2020.

GARLANDIA, Johannes de. De musica mensurabili positio. Transcribed by Sandra Pinegar et al. Paris: Bibliothèque nationale de France. [Online, Thesaurus Musicarum Latinarum]. Disponí­vel em: http://www.chmtl.indiana.edu/tml/13th/GARDMP_MPBN1666. Acesso em: 12 out. 2020.

GIBSON, Sophie. Aristoxenus of Tarentum and the Birth of Musicology. Edited by Dirk Obbink and Andrew Dyck. New York & London: Routledge, 2005.

KRÄMER, Ulrich et al. Schönberg und der Sprechgesang. München: Richard Boorberg Verlag GmbH & Co, 1972.

LIMA, Alceu Dias. Uma Estranha Lí­ngua? Questões de linguagem e de método. São Paulo: Edunesp, 1995.

LIMA, Alceu Dias; THAMOS, Márcio. Verso é para cantar: e agora, Virgí­lio? ALFA Revista de Linguí­stica, São Paulo, n. 49 (2), 2005. Disponí­vel em: <https://periodicos.fclar.unesp.br/alfa/article/view/1407/1108>. Acesso em: 03 out. 2020.

ODINGTON, Walter [Walteri Odington]. Summa de speculatione musicae. Edited by Frederick F. Hammond, col. Corpus scriptorum de musica, vol. 14. Rome: American Institute of Musicology, 1970. Disponí­vel em: http://www.chmtl.indiana.edu/tml/14th/ODISUM. Acesso em: 28 ago. 2020.

QUINTILIANUS, Aristides. De Musica [Peri Mousikes]. Libri III. Edidit Albertus Iahnius. Berolini: S. Calvaryus et sociis, 1882.

RAFFA, Massimo. Music in Greek and Roman Education [Cap. 22]. In: LYNCH, Tosca A. C.; ROCCONI, Eleonora (ed.). A companion to Ancient Greek and Roman Music. New Jersey: Wiley Blackwell, 2020., p. 311-322.

RICCIARDI, Rubens Russomanno. Cantor e Cantor de microfone: discussão conceitual sobre música, música popular e indústria da cultura. Revista da Tulha [S. l.], Ribeirão Preto (SP), v. 6, n. 1, p. 110-139, 2020. Disponí­vel em: http://www.revistas.usp.br/revistadatulha/article/view/170647/161834. Acesso em: 16 set. 2020.

ROESNER, Edward H. (Org.). Ars Antiqua. Organum, Conductus, Motet. London and New York: Routledge, 2016.

SAUSSURE, Ferdinand de. Cours de Linguistique Générale. Publié par Charles Bally et Albert Sechehaye. Paris: Payot, 1969.

SHAKE-SPEARES. The Sonnets, Quarto 1 [Neuer before Imprinted. At London, By G. Eld for T. T and are to be solde by William Aspley]. London: Thomas Thorpe, 1609. Fac-sí­mile disponí­vel em: https://internetshakespeare.uvic.ca/Library/facsimile/overview/book/Q1_Son.html. Acesso em: 28 set. 2020.

STAATLICHE Antikensammlungen und Glyptothek. Vasen 2646 (Douris). Vasen aus Athen. München: Antikensammlungen [Online]. Disponí­vel em :<https://www.antike-am-koenigsplatz.mwn.de/index.php/de/>. Acesso em: 12 out. 2020. [Imagem de vaso ateniense da galeria de fotos de ArchaiOptix: https://commons.wikimedia.org/wiki/User:ArchaiOptix].

THAMOS, Márcio. Do hexâmetro ao decassí­labo – equivalência estilí­stica baseada na materialidade da expressão. Scientia Traductionis, Florianópolis, EDUSFC, n. 10, 2011. Disponí­vel em: https://repositorio.unesp.br/handle/11449/124866. Acesso em: 25 ago. 2020.

VIRGILE. Énéide. Trad. André Bellessort. Paris: Les Belles Lettres, 1952.

Downloads

Publicado

15.05.2021

Como Citar

Veiga, P. E. de B., & Ricciardi, R. R. (2021). Distinções primordiais entre Canto e Fala a partir de Aristóxeno de Tarento. Revista Vórtex, 9(1), 3. https://doi.org/10.33871/23179937.2021.9.1.3

Edição

Seção

Artigos